Op 18 juni was het zo ver, de jaarlijkse zomerborrel en tevens het 20-jarig lustrum feest van de Nederlandse Linux Gebruikers Groep. Voor deze feestelijke dag zijn een aantal vooraanstaande sprekers uit de open source wereld uitgenodigd. Deze sprekers zijn gevraagd om op de bijeenkomst inzicht te bieden in de uitdagingen en succesverhalen van open source bij de overheid.

Lennart Huizing – Hoe doorbreek je leveranciersafhankelijkheid?
Nadat de iedereen tussen 12:00 en 13:00 ontvangen was met een drankje, deed Lennart Huizing van Open Source & Overheid de aftrap. Hij benadrukt dat de grootste uitdaging het gebrek aan lange termijn visie is. Na een ambtstermijn van vier jaar wordt de verantwoordelijkheid overgedragen aan de opvolger die vervolgens een totaal andere richting in kan slaan! Aanbestedingstrajecten worden ingeslagen waarbij een korte termijn actie of noodzaak wordt vervuld. Wat hierbij over het hoofd gezien wordt is de vaak veel problematischer overdracht op lange termijn en leveranciers-afhankelijkheid die hiermee gecreëerd wordt.
Hierbij zou de open source gemeenschap veel meer kunnen en moeten helpen om samen met de overheid een lange termijn visie te ontwikkelen. Een visie die vanuit de open source gedachte opgesteld is en daarmee interoperabiliteit ondersteund. Het huidige, vaak toch wat nerdy en activistische imago helpt daarbij echter niet in de commerciële markt waar men tegen ‘concurreert’.

Brenno de Winter – Open source en overheid: van martelgang tot succesverhaal
Brenno opende met de opmerking dat hij eigenlijk een andere titel in gedachten had. Echter was in de gesprekken vooraf gevraagd om ook een beetje hoop te laten doorschemeren dus wil hij beginnen met een stukje optimisme. Hij presenteerde een kort stukje achtergrond over zijn boek “de rode hack” met het thema ‘wat als mensen wakker worden met opeens een paar miljoen euro op hun bankrekening’. Dit verhaal werd in eerste instantie door de banken ontkracht omdat het van geen kant zou kloppen. Echter geeft Brenno aan dat het, hoewel fictioneel, gebaseerd is op waar gebeurde hacks in de wereld. Het positieve, benadrukt hij, is dat de Nederlandse Bank zich inmiddels toch wel meer zorgen begint te maken over de toenemende digitalisering.
Na een stukje over de open source successen en weerstand gaat hij verder over de noodzaak om de overstap te maken van industrie naar informatie. Vanuit een informatiesamenleving gaan kijken naar de waardecreatie. Daarnaast valt het op dat langetermijn-investeringen in software ontwikkeling weinig wordt gedaan. Dit komt vooral omdat de klant er niet naar kijkt of niet in geïnteresseerd is. “Als het maar werkt, dan boeit de techniek niet” is vaak het statement. Daarbij gaat het echter volgens Brenno zo vaak mis omdat het niet in onze cultuur zit om een kritische houding aan te nemen en bijbehorende kritische vragen te stellen. Hij besluit zijn verhaal met enkele conclusies uit het rapport van de Commissie Elias en de nut en noodzaak van een bewerkersovereenkomst met (cloud) providers.

Hans de Raad – Hoe kunnen open source projecten zich laten "inkopen" door bedrijven en overheden?
Vervolgens was de beurt aan Hans de Raad van OpenNovations die een kijkje gaf in de inkoop en aanbestedingsprocessen bij de overheid. Aanbesteden richt zich nog altijd op het bouwen van producten, niet het leveren van diensten. Dit komt voornamelijk doordat diensten over het algemeen weinig tastbaar zijn.
Daarnaast is de uitdaging dat de aanbesteding en het via de aanbesteding geboden IT systeem als een homogeen systeem wordt neergezet. Dit IT systeem is vaak al achterhaald tegen de tijd dat men eindelijk klaar is met bouwen. Om dit tegen te gaan zou gebruik gemaakt kunnen worden van modulaire inkoopprocessen of zogenoemd Modular Procurement. Dit wordt door zowel de Engelse als Zweedse overheid al toegepast, waarbij individuele componenten vervangbaar zijn gedurende het traject. Hierdoor is de leveranciers afhankelijkheid uiteindelijk minder groot omdat ook gedurende een project voor een alternatief gekozen kan worden. Hans geeft inzicht in een aantal standaarden zoals deze in de markt gebruikt worden zoals OSTMM, de ENISA documenten en ook de Nederlandse ARBIT richtlijnen. Hierbij benadrukt hij, net als Lennart, dat de open source projecten te vaak informeel van aard zijn. De open source gemeenschap moet meer sluiten bij de strategieën zoals commerciële partijen deze hanteren om de kans van slagen groter te maken.

Arjen Kamphuis – Free software, free society, ‘de andere IT van een ander Nederland’
Tot slot nam Arjen Kamphuis van Brunel de laatste sessie voor zijn rekening. Ook hij bevestigde het beeld dat zijn voorgangers al geschetst hebben. Veel IT organisaties zijn vaak goed in het op korte termijn oplossen van problemen, maar een lange termijn visie ontbreekt. Dit blijkt wel door de standaard aanpak waarin een organisatie een IT leverancier belt met de mededeling dat er een probleem is. De IT leverancier komt vervolgens met een oplossing die een ‘toevoeging’ op de huidig infrastructuur of processen is. Er wordt zelden iets geschrapt.
Daarnaast wordt veel toegeschreven aan de incompetentie van de medewerkers. Hieraan zitten echter grenzen en die zijn volgens Arjen vaak al bereikt. Lang niet alles wat tegenwoordig nog mis gaat kan aan incompetentie worden toegeschreven. Het primaire doel van veel (IT) beleid is het verplaatsen van geld uit de schatkist naar de grote private bedrijven. Niet om de dienstverlening zo efficiënt en goed mogelijk tegen zo laag mogelijke kosten te doen. De partijen die veel belang bij dit soort beleid hebben, lobbyen veel om het huidige beleid in stand te houden.
In 2007 was er al een stuk beleid waarin rekening gehouden moest worden met de exit-strategie bij inkoop acties. Echter worden de exit-kosten vaak bij de opvolgende partij neergelegd. Hierdoor heeft Open Source veel minder kans omdat ze opdraaien voor kosten bij het doorbreken van de vendor lock-in die al lang geleden ingezet. Over deze, en andere pen ource vraagstukken moet de overheid, maar ook de burgers een keuze maken. Wil men hier vanaf of willen we het idee van een soevereine staat opgeven?

Diner
Nadat Arjen afgesloten had, was het tijd voor de afsluitende borrel en het aansluitend Indonesisch buffet. Iedereen had de gelegenheid om gezellig met elkaar na te praten over de besproken onderwerpen. Uiteindelijk werd om 20:00 de zaal afgesloten en kunnen we met elkaar terugkijken op een geslaagde zomerborrel.